در دنياي امروز دانايي يکي از محورها و شاخص هاي اصلي پيشرفت و تعالي هر جامعه محسوب مي شود. سنجش سطح دانايي به ميزان توليد و مصرف اطلاعات و گسترش دانايي به دسترسي سريع و آسان به منابع علمی موثق وابسته است. دانسته هاي ما يا از طريق مطالعه منابع اطلاعاتي موجود حاصل مي شود يا براساس پژوهش هايي که خود انجام مي دهيم به دست مي آيد. اگر اين دانسته ها بر اساس نتايج پژوهش هاي قبلي باشد در واقع به مصرف اطلاعات پرداخته ايم و اگر مبتني بر مشاهدات و تحليل هاي جاري باشد تلاش ما به توليد اطلاعات منجر شده است. بنابراين، منبع اصلي توليد اطلاعات و دانش جديد در واقع حاصل فعاليت هاي پژوهشي است که انجام مي گيرد. پژوهش در هر موضوع، به هر شکلي و در هر سطحي که انجام شود تلاشي منسجم و نظام مند در جهت توسعه دانش موجود درباره موضوع هايي است که با آن ها سر و کار داريم. پژوهش کوششي است براي يافتن بهترين راه حل هاي ممکن در جهت حل مشکلات موجود در عرصه هاي مختلف زندگي. هم چنين، پژوهش فعاليتي منسجم براي رسيدن به شناختي روشن تر از مفاهيم پيرامون ماست. در مجموع پژوهش راهي براي گسترش مرزهاي دانش و گشودن افقهاي تازه براي آيندگان است. شخصي که به شيوه هاي گوناگون به انجام پژوهش مي پردازد پژوهشگر(محقق) ناميده مي شود. پژوهشگر فردي است که با استفاده از روش هاي علمي در صدد رسيدن به شناختي تازه از مسائل و مفاهيم مختلف است. او با استفاده از ابزارهاي گوناگون به مشاهده دقيق تر و عميق تر پديده هاي اطراف خود مي پردازد. پژوهشگر با نگاهي نقادانه و موشکافانه به پيرامون خود مي نگرد و براي رفع مشکلات جامعه و ارائه بهترين راهکارهاي عملي اطلاعات موثقي را در اختيار متوليان امور قرار مي دهد.
رويکرد پژوهشي چگونه رويکردي است؟
موفقيت و توسعه پژوهش در هر جامعه نيازمند گسترش رويکرد پژوهشي(پژوهش مدار) در آن جامعه است. منظور از رويکرد پژوهشي نگاهي مبتني بر پژوهش نسبت به موضوع هاي مختلف مي باشد. در اين نوع نگاه قبل از اتخاذ هر تصميم مهم به يافته هاي پژوهش هاي قبلي که به موضوع تصميم گيري ارتباط دارد توجه مي شود. به بيان ديگر، در رويکرد پژوهش مدار از يافته هاي پژوهش هاي قبلي براي بهبود وضع موجود استفاده موثري به عمل مي آيد. کساني که در فعاليت هاي خود رويکردي پژوهشي دارند قبل از هرگونه تصميم گيري به مطالعه وضعيت موجود پرداخته و با تجزيه و تحليل مشاهدات خود به بهترين راه حل ها مي انديشند. هم چنين، آنان تلاش مي کنند تا از نتايج آثار ساير پژوهشگران نيز به نحو شايسته اي استفاده کنند. بنابراين، رويکرد پژوهشي به قشر يا گروه خاصي محدود نشده و زماني منشاء اثر خواهد بود که در سطوح و امور مختلف جامعه تسري يافته باشد.
اهميت و ضرورت پژوهش در چيست؟
نوع و سطح فعاليت هاي پژوهشي يکي از شاخص هاي اصلي توسعه و پيشرفت محسوب مي شود. موفقيت در تمام فعاليت هاي مربوط به توسعه صنايع، کشاورزي، خدمات و غيره به نحوي به گسترش فعاليت هاي پژوهشي بستگي دارد. در واقع پژوهش يکي از محورهاي مهمي است که ضامن پيشرفت و توسعه پايدار در هر کشور به شمار مي آيد. اگر پژوهشي صورت نگيرد دانش بشري افزايش نخواهد يافت و دچارسکون و رکود خواهد شد. بدون انجام پژوهش امور آموزشي نيز از پويايي و نشاط لازم نيز برخوردار نخواهد بود. همه آن چه که به عنوان پيشرفت علوم در اعصار مختلف تاريخ مي شناسيم حاصل تلاش افرادي است که در کار خود رويکردي پژوهشي داشته اند و ذهن پرسشگرشان همواره محرکي براي فعاليت هاي پژوهشي آنان بوده است.
انواع اصلي و روش هاي معمول پژوهشي چيست؟
پژوهش هاي موجود را مي توان بر اساس معيارهاي متعددي دسته بندي کرد. مثلا بر اساس چگونگي به کار بستن نتايج پژوهش ها مي توان آن ها را به دو دسته “کاربردي” و"بنيادي” تقسيم کرد. نتايج پژوهش هاي کاربردي در کوتاه مدت و براي رفع مشکلات موجود قابل استفاده است. به بيان ديگر پژوهش هاي کاربردي در حل مسائل جاري مفيد مي باشند و از اين رو تحت عنوان “کاربردي” شناخته مي شوند. معمولا نياز به انجام پژوهش هاي کاربردي زماني احساس مي شود که روش ها و اطلاعاتي که در اختيار داريم براي حل برخي از مشکلات موجود کافي نيست. در مقابل، پژوهش هاي بنيادي به توسعه و تعميق مباني علوم مختلف کمک کرده و در دراز مدت امکان گسترش مرزهاي دانش بشري را فراهم مي آورند. ممکن است يک پژوهش بنيادي در زماني که انجام مي شود کاربرد عيني و مشخصي نداشته باشد اما در دراز مدت مبنايي براي توسعه دانايي و انجام ساير پژوهش ها خواهد بود. علاوه بر اين تقسيم بندي، پژوهش ها را مي توان بر اساس حوزه موضوعي آن ها طبقه بندي کرد. مثلا، پژوهش هاي صنعتي، مذهبي، فرهنگي، کشاورزي، پزشکي و فني. هر يک از اين حوزه ها روش ها و اصول خاص خود را در انجام تحقيقات کاربردي و بنيادي در اختيار دارند که توسط پژوهشگران آن حوزه مورد استفاده قرار مي گيرد.
فرايند پژوهش شامل چه مراحلي است؟
پژوهش در رشته هاي مختلف علمي به شيوه هاي گوناگون انجام مي شود و نمي توان يک روش مشخص که در همه شاخه هاي علوم کاربرد داشته باشد معرفي کرد. با اين حال، اصولي کلي بر فرايند پژوهش در رشته هاي مختلف حاکم است که بيش از آن که با هم متفاوت باشند به هم شبيه هستند. پژوهش به هر شکل و در هر رشته اي که انجام شود همواره تابع دستور العمل هاي مدون و منطقي است که پژوهشگران را در انجام کارشان ياري مي کنند. هم چنين، به کار بستن اين دستورالعمل ها آنان را قادر مي سازد که ضمن کسب اطمينان بيشتر نسبت به صحت نتايج کارشان نتايج و آثار ساير پژوهش ها را مورد ارزيابي قرار دهند. معمولا در گام اول همه پژوهش ها با يک يا چند پرسش آغاز مي شوند. اين پرسش ها ذهن پژوهشگر را به خود مشغول کرده و او را به تلاش در جهت پاسخگويي به آن ها وا مي دارد.
در گام دوم، پژوهشگر به جستجو در منابع علمي زمينه موضوعي خود مي پردازد و با بررسي دقيق آن ها به تصوير روشن تري از ميزان دانش موجود در آن زمينه دست مي يابد، تصويري که مبتني بر گزارش هاي منتشر شده ساير پژوهشگران در آن زمينه است. به اين مرحله"مرور پيشينه پژوهش” مي گويند. اگر در اين مرحله منابعي براي پژوهشگر مفيد باشد و از آن ها به نحوي استفاده کند، در گزارش تحقيق خود فهرستي کامل از تمام منابع مورد استفاده را به دقت ذکر مي کند. استناد به اين منابع ضمن آن که پيوندي بين پژوهش او با پژوهش هاي قبلي نشان مي دهد به پژوهش در دست انجام اعتبار بيشتري مي بخشد و ارتباط هاي علمي ميان پژوهشگران را افزايش مي دهد. در مرحله سوم، پژوهشگر به گردآوري اطلاعات و داده هايي مي پردازد که مي تواند در آينده مبناي تحليل ها و تفسيرهايي قرار گيرد که در نهايت به يافتن پاسخ پرسش هاي اوليه منجر شود. اين بخش از پژوهش که به مرحله گردآوري اطلاعات و داده معروف است مي تواند به شکل هاي کاملا مختلفي انجام شود. مثلا در پژوهش هاي معمول در حوزه هاي علوم انساني و علوم اجتماعي مانند روانشناسي، علوم تربيتي و جامعه شناسي از ابزارهايي مانند پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده استفاده مي شود. در علوم تجربي پژوهشگران در اين مرحله به انجام آزمايش هاي مختلفي مي پردازند و تاثير عوامل مشخصي را در زمينه کار خود مورد سنجش و آزمون دقيق قرار مي دهند.
در مرحله چهارم داده هاي گردآوري شده به روش هايي مختلف - مثل استفاده از مباني علم آمار - سازماندهي و خلاصه مي شوند. اين سازماندهي و خلاصه سازي به نحوي صورت مي پذيرد که امکان توصيف و مقايسه نتايج حاصل شده براي پژوهشگر فراهم مي شود. ترسيم نمودارها و جدول هاي مختلف از روش هاي معمول سازماندهي و خلاصه سازي داده ها به شمار مي آيد.
در مرحله پنجم پژوهشگر مي تواند بر اساس تحليل يافته هاي مراحل قبل به تفسير روشني از موضوع پژوهش پرداخته و پاسخي براي پرسش هاي اوليه خويش بيابد.
در آخرين گام، نتايج پژوهش انجام شده مي تواند به يکي ازروش هاي معمول در انتشارات علمي به صورت چاپي يا الکترونيکي منتشر شود. مثلا نتايج پژوهش ها ممکن است در قالب گزارش هاي مفصل يا مختصر تحقيقي، مقاله هاي علمي مجله ها، رسانه هاي گروهي، سايت هاي اينترنتي يا ارائه در همايش هاي تخصصي ملي يا بين المللي انتشار يابد. اين نتايج مي تواند در آينده مورد استفاده ساير پژوهشگران قرار گيرد و مبنايي براي انجام مطالعات بعدي باشد. اگر پژوهش ها از نوع کاربردي باشند نتايج به دست آمده در اختيار کساني قرار مي گيرد که مي توانند از آن نتايج براي حل مشکلات موجود استفاده کنند.
ويژگي هاي يک پژوهشگر موفق چيست؟
يک پژوهشگر موفق نگاهي کنجکاو و موشکافانه به پديده هاي اطراف خود دارد. او نسبت به آن چه در اطرافش مي گذرد حساس است و ذهني پويا و پرسشگر دارد. ذهن پرسشگر او همواره در جهت يافتن پاسخ هاي تازه براي پرسش هاي موجود است. هم چنين، او براي انجام موفقيت آميز پژوهش خود، از روش هاي علمي و پذيرفته شده استفاده مي کند. علاو بر آن، يک پژوهشگر موفق از مهارت لازم براي يافتن منابع اطلاعاتي مورد نيازش برخوردار است. اين منابع از محل هاي مختلف مثل کتابخانه ها، مراکز اطلاع رساني و شبکه هاي رايانه اي ملي و بين المللي به دست مي آيند. او به خوبي مي تواند در اين منابع به جستجو بپردازد و با مطالعه پيشينه پژوهشي موضوعي که در آن زمينه فعاليت مي کنند به درک روشني نسبت به گذشته آن موضوع دست يابد. پژوهشگران موفق به کار گروهي در طرح هاي پژوهشي بها مي دهند و تلاش مي کنند پژوهش خود را با همکاري يکديگر انجام دهند. هم چنين، آنان نتايج يافته هاي خود را به نحو موثري منتشر ساخته و در اختيار ساير محققان قرار مي دهند. آنان نسبت به توسعه مرزهاي دانش احساس مسئوليت کرده و لحظه اي از تلاش در جهت ارتقاء مهارت هاي علمي خويش باز نمي ايستند.
کتابخانه ها و مراکز اطلاع رساني چه اهميتي در توسعه پژوهش دارند؟
کتابخانه ها و مراکز اطلاع رساني به عنوان مراکز اصلي گردآوري و سازماندهي منابع اطلاعاتي ابزار لازم را براي پژوهشگران و توسعه پژوهش فراهم مي کنند. از آن جا که هيچ پژوهشي نمي تواند بدون برقراري پيوند با پيشينه پژوهشي در حوزه موضوعي خود موفق باشد، دسترسي به منابع اطلاعاتي روزآمد يکي از مهم ترين نيازهاي پژوهشگران است. همه پژوهشگران نيازمند آگاهي از فعاليت هايي هستند که قبلا در حوزه پژوهشي آنان اتفاق افتاده و يا در زمان حال در جريان است. اين آگاهي از طريق دسترسي به منابع اطلاعاتي ميسر مي شود. معمولا يافته هاي ساير پژوهشگران از طريق مجله هاي علمي، کتاب ها، سايت هاي اينترنتي و پايگاه هاي اطلاعاتي منتشر مي شود. کتابداران و متخصصان اطلاع رساني متولي گردآوري و سازماندهي اين اطلاعات هستند و نتايج پژوهش هاي قبلي را در اختيار پژوهشگران قرار مي دهند.
رابطه پژوهش و توسعه کشور چيست؟
توسعه علمي، صنعتي و فرهنگي هر کشور بدون پرداختن به امر پژوهش با موفقيت چنداني همراه نخواهد بود. در واقع پژوهش موتور محرک پيشرفت و توسعه محسوب مي شود. حتي اگر نشانه هايي از توسعه بدون پرداختن به مباني پژوهشي رخ دهد آن توسعه مستمر و پايدار نخواهد بود و نمي تواند مسير مطمئني را طي کند. بنابراين، پژوهش مبناي توسعه است و تضميني براي استمرار توسعه به شمار مي آيد. هم چنين، به کار بستن نتايج پژوهش هاي انجام شده در هر زمينه به بهبود راهکارها و روش هاي معمول در زمينه هاي مورد نظر منجر مي شود.
توسعه پژوهش در کشور به چه عواملي بستگي دارد؟
عوامل متعددي در توسعه پژوهش دخالت دارند که ذکر همه آن ها در اين مختصر نمي گنجد. با اين حال مي توان به اختصار عوامل توسعه پژوهش را به سه بخش عوامل سخت افزاري، عوامل نرم افزاري و نيروي انساني تقسيم نمود. منظور از عوامل سخت افزاري همه امکانات فيزيکي و زيرساخت هاي بنيادي است که امکان انجام پژوهش در حوزه هاي مختلف را براي پژوهشگران فراهم مي آورد. مثلا وجود ابزارهاي پژوهشي از قبيل دستگاه ها و آزمايشگاه هاي پيشرفته و امکانات شبکه اي و رايانه اي از جمله اين منابع سخت افزاري محسوب مي شوند. منظور از امکانات نرم افزاري جريان اطلاعات و دانش ميان پژوهشگران است که از طريق مجله ها و منابع علمي ديگر به صورت چاپي يا الکترونيکي صورت مي پذيرد. در نهايت، بخش سوم اين مجموعه نيروي انساني و پژوهشگراني است که با دانش و تلاش خود مي توانند امکانات سخت افزاري و نرم افزاري را به خدمت گرفته و طرح هاي پژوهشي گوناگون را تدوين و اجرا کنند. علاوه بر اين، توسعه آتي پژوهش در هر کشور مبتني بر گسترش رويکرد پژوهش مدار در آموزش آن کشور است که از سطح آموزش ابتدايي شروع شده و تا پايان تحصيلات دانشگاهي استمرار مي يابد.
رويکرد پژوهش مدار در آموزش رسمي چه اهميتي دارد؟
منظور از رويکرد پژوهش مدار در آموزش آن است که در تمام سطوح و مقاطع آموزشي شيوه هاي تدريس به گونه اي باشد که دانش آموزان به مطالعه کتاب هاي درسي اکتفا نکرده و خود با بررسي منابع موجود در موضوع هاي درسي به گسترش دانش خويش بپردازند. در رويکرد پژوهش مدار دانش آموزان چگونه آموختن را مي آموزند و قادر خواهند بود که به شيوه اي علمي دانش خود را توسعه بخشند.
توسعه پايدار و همه جانبه در هر کشوري به نحو قابل توجهي در گرو گسترش کمي و کيفي فعاليت هاي پژوهشي آن کشور است. اگر نگاهي دراز مدت به امر پژوهش داشته باشيم، شايد مهم تر از انجام پژوهش در زمينه هاي مختلف گسترش رويکرد پژوهش مدار در آموزش مقاطع مختلف تحصيلي باشد. دانش آموزان امروز پژوهشگران فردا هستند که با تلاش خود مي توانند به گسترش مرزهاي دانش بپردازند. آموزش موثر روش هاي بهينه پژوهش ضامن موفقيت پژوهش هاي آتي خواهد بود. بديهي است که گسترش پژوهش در گرو تعامل سازنده تمام بخش هاي آموزشي و پژوهشي کشور مي باشد و هيچ يک از سازمان ها به تنهايي نمي توانند به بهبود وضع پژوهش در کشور کمک کنند. بنابراين، پيشرفت در اين زمينه نيازمند عزمي ملي در اين خصوص و توجه به جايگاه پژوهش در زمينه هاي مختلف است.
منبع:http://www.tebyan-ardebil.ir/description.aspx?id=4454
از پژوهش و تحقیق تعاریف گوناگون به دست داده شده است. برخی آن را شناخت حقیقت دانسته اند. و بعضی آن را جست و جو برای کسب آگاهی هایی جدید و حقیقی با روش علمی، با تلاش برای کشف حقایق یا اثبات نظریه ای خاص یا پرده برداشتن از مجهولات دانسته اند. گروهی دیگر گفته اند: پژوهش عبارت است از مطالعه آگاهانه، برنامه ریزی شده و روش مند به هنگام مواجهه با مسئله ای پیچیده و مبهم، به قصد ایجاد وضوح و رفع پیچیدگی و ابهام از آن مسئله1، نکات برجسته تعاریف مذکور عبارت است از حرکت، تلاش، نظم و دقّت، داشتن هدف و روش علمی به انگیزه دست یابی به حقایق و پاسخ ها.